Vraag

Wat is het verschil tussen mits en tenzij?

Antwoord

Mits betekent ‘(maar alleen) als, op voorwaarde dat’; tenzij betekent ‘maar niet als, behalve als’.

Toelichting

Mits en tenzij zijn allebei voegwoorden, maar ze hebben een tegengestelde betekenis. Mits betekent ‘als, op voorwaarde dat’; tenzij betekent ‘maar niet als, behalve als’.

(1a) We gaan morgen picknicken, mits het droog is.

(1b) We gaan morgen picknicken, tenzij het regent.

(2a) Het bestuur kan de schriftelijke klacht naast zich neerleggen, mits de indiener de klacht mondeling heeft kunnen toelichten.

(2b) Het bestuur kan de schriftelijke klacht naast zich neerleggen, tenzij de indiener de klacht niet mondeling heeft kunnen toelichten.

(3a) Tweehonderd kilometer zwemmen is mogelijk, mits de begeleiding uiterst intensief is.

(3b) Tweehonderd kilometer zwemmen is onmogelijk, tenzij de begeleiding uiterst intensief is.

Mits het droog is betekent ‘als het tenminste droog is, op voorwaarde dat het droog is’. Tenzij het regent betekent ‘maar niet als het regent, behalve als het regent’. Zin (1a) en zin (1b) hebben daarmee dezelfde betekenis.

Mits wordt soms gebruikt terwijl tenzij bedoeld is. Dat is niet correct.

(1c) We gaan morgen picknicken, mits het regent. (geen standaardtaal)

Mits het regent betekent ‘op voorwaarde dat het regent’. In plaats van mits hoort hier logischerwijze tenzij te staan. Een andere mogelijkheid is de ontkenning niet in te voegen; dan ontstaat dezelfde betekenis als in zin (1a) en (1b).

(1d) We gaan morgen picknicken, mits het niet regent.

Dat mits soms in de tegengestelde betekenis voorkomt, komt vermoedelijk doordat het vooral een schrijftaalwoord is, waarvan de betekenis niet bij iedereen bekend is. In gesproken taal en informele geschreven taal wordt in plaats van mits vaak als (tenminste) gebruikt.

(1e) We gaan morgen picknicken, als het tenminste droog is.

Behalve als wordt vaak in plaats van tenzij gebruikt. Een andere mogelijkheid is maar niet als.

(1f) We gaan morgen picknicken, behalve als het regent.

(1g) We gaan morgen picknicken, maar niet als het regent.

Bijzonderheid

Mits en tenzij kunnen ook een beknopte bijzin inleiden.

(4) Mits koel bewaard is het product ten minste een week houdbaar.

(5) Alle bedragen zijn in euro, tenzij anders vermeld.

Zie ook

Mits (als voorzetsel)
Behoudens / behalve
Ervoor waken dat / ervoor waken dat niet

Naslagwerken

Grote Van Dale (2015); Van Dale Hedendaags Nederlands (2006); ANS (1997), p. 559-561 of online via de E-ANSonline via de E-ANS; Van Dale Taalhandboek Nederlands (2011), p. 276; Taal-top-100 (2017), p. 172; Schrijfwijzer (2012), p. 327